پایگاه خبری موج برنا  - ایران یکی از تمدنهای کهن در روی کره خاکی است که در هر دوره ای نخبگان و فرهیختگان آن مبتکر و خالق بسیاری از نوآوریها بوده و هستند. بسیاری از بدعتها و نوآوریهای روز از ایران باستان به اقصی نقاط دنیا صادر شد ، طب و دارو ، کشتیرانی ، ادوات جنگی ، بازیهای سنتی و باستانی و خلاصه داد و ستد و تجارت ، از تجارت کالا در مقابل کالا تا ضرب سکه ، سابقه ای طولانی در تاریخ این مرز و بوم دارد که البته جای تاسف دارد که تلاش بزرگان  در صنعت  و در ایجاد روابط اقتصادی با سهل انگاری و کوتاهی پادشاهان به بیراهه کشیده شد و رفته رفته با ورود اروپا به انقلاب صنعتی ، ایرانیان  در رکود و توقف ماندند تا نهایتا سلسله پهلوی هم طلیعه دار و ادامه دهنده عقب ماندگی ایرانیان باشد .

 قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران علی رغم  نقدینگی که از طریق فروش نفت حاصل می شد از نبوغ و استعداد نیروهای خلاق ، جوان و مبتکر استفاده نمی شد و صنعت ایران بغیر از وابستگی محض به مونتاژ صنعتی و خودرویی بسنده می کرد و در صنایع غذایی ، نظامی و خودرویی کاملا وابسته بودیم و ایران پس از انقلاب وارث نسل سوخته اقتصادی بود و می شد تصور کرد ایرانیانی که با رهبری معمار کبیر انقلاب و اراده آهنین خود موجب پیروزی انقلاب اسلامی ایران شدند از چالش بزرگ اقتصادی رها خواهند شد . ایران در تلاطم شکل گیری های  نهادهای انقلابی و جهادی که یکی از رسالتهای  آن اقتصاد بود، درگیر جنگ تحمیلی و تبعات آن شدو روند رو به رشد ایران را موقتا متوقف کرد ، اما بی شک ایران همیشه در نگاه بی رحمانه دشمنان قرار داشت و این راه طولانی می بایست طی شود تا ایران اینبار در جنگ اقتصادی پایداری خود را ثبت کند . اقتصاد در ایران بدلیل فشارهای مختلف در دوره جنگ و تحریم  که در عمر سه دهه خود با آن دست به گریبان بوده دست خوش تحولات و البته فشارهای زیادی قرار گرفت که در اولین گام طرح خروج از فشار و البته استقلال صنعتی و اقتصادی در دستور کار قرار  گرفت تا با برنامه ریزی مدون و حساب  شده چرخ صنعتی کارخانجات بهتر بچرخد و اقتصاد به روزهای خوش آینده امیدوار گردد و این آغاز راه بود . چشم انداز اقتصادی در برنامه های پنج ساله که در نوع هدایت اقتصاد و صنعت و البته صنعت گران می توانست موثر باشد.

 علی رغم تلاشهای فراوان همه دولت مردان برای برنامه ریزی و البته ساختار شکنی در خصوص عدم نیاز به صنعت نفت تا کنون تاثیر مثبتی در اوضاع داخلی و صنعتی ایران نداشته است . هرچند بسیاری از کارشناسان تصدی گری دولت در صنعت را عامل بعضی نابسامانی ها می دانند و این انتقال قدرت هم انجام شد اما نتوانست انتظارها را برآورده کند .

اگر بخواهیم علل بعضی نارسایی ها و ناکامی ها را در اقتصاد ایران برشمریم می توان این متغییر ها را به موارد ذیل دسته بندی کرد:

ا- وابستگی شدید به نفت ، مواد خام و اولیه

2- عدم توجه به علم و فن آوری وعدم بکار گیری صحیح علم و صنعت

3- عدم توجه صحیح به ورزش و گردشگری

4- عدم توجه به الگو مصرف صحیح در کالا و خدمات

5-نگاه به مخربین اقتصادی ، دلال های طلا و ارز

6-رابطه قاچاق کالا و  نظم اقتصادی

شش عاملی که در بالا به آن اشاره شد بدون شک می تواند در تثبیت و شکوفایی و یا رکود اقتصادی تاثیر گذار باشد و     یادآوری این نکته ضروری به نظر می رسد که در این راه تنها دولت و دولت مردان نمی توانند  موثر باشند ، بلکه همه ما در کنار هم می توانیم آینده ای روشن را در صنعت ، تولید ملی ونهایتا شکوفایی اقتصادی رقم بزنیم .

 قبل از بررسی عواملی که در بالا ذکر شد لازم می دانم یک نگاه آماری به اقتصاد در ایران داشته باشیم:

با توجه به آنچه در خصوص اقتصاد در قبل از پیروزی انقلاب در ایران گفته شد و وضعیت کنونی در ایران پس از جنگ و البته در حال تحریم  باید بپذیریم با یک اقتصاد ترکیبی و در حال گذار مواجه هستیم ، اقتصادی که مشتمل به یک بخش عمومی بزرگ است و حدود ۶۰ درصد آن به شیوه دولت محوری اداره می‌شود. در این  مقوله باید گفت که صادرات در ایران بر پایه صادرات نفت و گاز است واین صادرات بعنوان مثال  در سال ۲۰۱۰ به60 % رسید و همین  درآمد دولت را تشکیل داد.

سهم ایران در نفت و بخصوص صادرات آن رتبه چهارم بوده و دارای اولین ذخایر گازی جهان است . طی گزارشی وزارت امور خارجه ضمن بیان این مطلب رتبه اقتصادی ایران را هفدهم اعلام کرده و البته در صنعت گردشگری ما در رتبه چهارم قرار داریم .  در ادامه باید یاد آور شد که ایران  در اکوتوریسم هم در مکان پنجم قرار دارد .

در خصوص ذخایر و مواد معدنی هم باید گفت : ایران بیشترین و البته بزرگترین  میزان صنایع در حوزه خاورمیانه و شمال آفریقا را دارد و  در تولید روی و کبالت هم  رتبه‌های چهارم تا دهم دنیا در اختیار ماست ، در ذخایر آلومینیوم ، منگنز و مس در جهان هم جایگاه مناسبی را کسب نموده ایم  و بالاخره اینکه رتبه چهارم دنیا به لحاظ تنوع تولیدات محصولات کشاورزی می‌باشد .

با توجه به مطالب ذکر شده در خصوص ذخایر و توانایی ها ما در ایران شنیدن ، این آمار خالی از لطف نیست که در حال حاضر ایران از لحاظ برابری قدرت خرید ، هجدهمین کشور در دنیا و بر اساس فهرست صندوق بین‌المللی پول ایران رتبه ۲۹ را کسب کرده است .

با ارزش ترین صادرات ایران شامل :

هشتمین تولیدکننده میوه ، دومین تولیدکننده خیار، بزرگترین تولیدکننده پسته، زعفران،خاویار،زرشک، هشتمین تولیدکننده لیمو، دهمین تولیدکننده انگور، دومین تولیدکننده زردآلو ، ششمین تولیدکننده پیاز ،دومین تولیدکننده گردو، سومین تولیدکننده هندوانه، هفتمین تولیدکننده گوجه فرنگی، هفتمین تولیدکننده مرکبات، چهارمین تولیدکننده بادام است .

در سنگهای قیمتی فیروزه ایران مشتریان خاص خود را دارد . البته نباید جایگاه ویژه  فرش دستباف ایران را  در بازارهای جهانی  فراموش کرد .

ایران همچنین نهمین نیروی بزرگ نظامی،دهمین دارنده تانک نظامی است . چهارمین تولیدکننده سیمان،پنجمین تولیدکننده آهن، سومین تولیدکننده گاز طبیعی،ششمین تولیدکننده نفت،سومین صادرکننده نفت، و هفتمین تولیدکننده پشم ،سیزدهمین تولیدکننده آهک، دومین تولیدکننده پرلیت،پنجمین تولیدکننده باریت و هشتمین تولیدکننده مرغ در جهان است.

اما در یک نگاه عمومی و قابل درک برای همه با مرور 6 آیتم یاد شده به چگونگی رسیدن به اقتصاد پاک ، مستقل و ملی را بررسی خواهیم کرد :

ا- وابستگی شدید به نفت ، مواد خام و اولیه

همانطور که همه ما می دانیم و در بالا اشاره شد ، نفت ، گاز و ذخایر معدنی بخش لاینفک سرمایه ملی ماست و نکته مهم اینکه این سرمایه ملی متعلق به دوره ها و نسلهای آینده هم خواهد بود و لازم است مصرف و استفاده ما به مرحله ای نرسد که در سالیان آینده نسل بعد همین نعمت خدادادی را از دیگر کشورها خریداری نمایند . وابستگی مفرط به نفت از آنجا دچار اشکال خواهد شد که در بازار آشفته و رکود بازار نفت مجبور به فروش شویم و هم سرمایه ملی را از دست بدهیم و البته نتوانیم بودجه پیش بینی شده را تامین نماییم .

نکته مهم اینکه ما به عنوان تولید کننده و صادر کننده برتر به خام فروشی عادت کنیم و حتی برای تامین و مصرف بعضی از محصولات خریدار آن باشیم . معضل و مشکلات نفت ، گاز و صنایع و محصولات آن به همین جا ختم نمی شود ، بلکه مصرف بی رویه ، نداشتن الگو مناسب و قیمت مناسب می تواند دلیل دیگری باشد . هر چند در ماده پنجم همین موضوع را مرور خواهیم کرد ، اما یادآوری این نکته را لازم می دانم که بگویم مصرف بی رویه در گرمایش و سرمایش منازل ، ادارات ، واحدهای صنفی و ... بدلیل عدم توجه به ساختار مهندسی درست و عدم عایق کاری و.... از عوامل مهم این نا بسامانی هستند . در سوخت خودرویی ، وسایل نقلیه عمومی و... هم فرآیند مصرف بدلیل تولید بعضی محصولات بی کیفیت کار را سخت تر می کند .

1- 1راه حل چیست ؟

جدا از اینکه سعی کنیم نفت و گاز از چرخه صادارات حجیم و اول خارج شود تا در روزهای سخت فروش ، مجبور به فروش نشویم باید در الگو پذیری ساخت منازل ، مساجد ، ادارات و.... با دقت بیشتری وارد شویم و منطقی عمل کنیم و در خودکفایی ملی ما هم سهیم باشیم .

2- عدم توجه به علم و فن آوری وعدم بکار گیری صحیح علم و صنعت

ایران پس از انقلاب توانست در تمام زمینه ها خودکفا باشد و شاید اگر جنگ و ویرانیهای آن نبود به مانند بسیاری از ارکان دیگر نظام با استقلال اقتصادی و صنعتی ملموسی مواجه می شدیم . اما جنگ بخش عمده ای از افکار ایرانیان را به خود معطوف کرد و همچنان سایه جنگ و امروز تحریم بر ایران و ایرانیان سنگینی می کند .

 لازم است یاد آور شوم بسیاری از کشورها مانند ژاپن و آلمان پس از دوری از جنگ و یا رویداد بزرگ با طرح یک ریاضت ملی تا رسیدن به خودکفایی دولت و ملت راه طولانی صعود را در کنار هم طی کردند و ثمره آن امروزه کاملا مشهود است ؛ این طرز تفکر برای ایرانیان چیز بعید و دور از دسترسی نیست اما موارد دیگری را هم به دنبال خواهد داشت ، یکی از این موارد نزدیکی صنعت و دانشگاههاست ، دانشگاههای صنعتی در یک مجاورت تنگاتنگ آخرین دستاوردهای خود را در اختیار صنعت گران قرار می دهند و بعضی موارد صنایع بزرگ تحقیقات خود را برای رسیدن به نتیجه متعالی با دانشگاهها به اشتراک می گذارند و این جدا از راز بقای صنایع و رشد و تعالی هر دو سو را به دنبال خواهد داشت  .

1- 2 اما در ایران چگونه است :

در صنایع بزرگ ایران در بخشهای گسترده صنعت ، از خوراکی گرفته تا لوازم خانگی و خودرویی با الگو پذیری و کپی از برندهای روز جهانی به بهانه کمبود وقت بدون صرف هزینه و تنها با خرید یک محصول دست به تولید یک کار موفق و آزمایش پس داده می کنند تا در وقت ، هزینه و نیروی انسانی صرف جویی کنند . اشکال زمانی پیش خواهد آمد که طرح میهمان بعضا بصورت کامل انتقال داده نمی شود و یا خریداران با صرف هزینه بیشتر اصل برند را به جای نمونه ایرانی آن ترجیح می دهند .  

نکته مهم این است که در این بازار آشفته تولید کننده برای فروش با مشکل مواجه می شود ، نقدینگی به خطر می افتد و نهایتا نیروی کار هم بیکار خواهد شد . در این میان بعضی صنایع کوچک دانش بنیان و البته صنایع وابسته به علم و تکنولوژی روز دچار این بحران می شود و رکود بدی را تجربه خواهند کرد .

2-2 راه حل چیست ؟

براستی می توان با اتکا به خلاقیت ، ابتکار و تفکر  مخترعین جوان که این روزها توسط دانشگاهها و موسسات آموزش عالی سیر تکاملی تحقیقات را طی می کنند و توسط موسسات متعدد حمایت از نخبگان حمایت و هدایت می شوند صنعت را بروز کرد تا مردم با یک اعتماد و دلگرمی خاص محصولات وطنی را خریداری نمایند . حمایت دولت از چنین سازمانهایی که توانایی ایجاد تحولات عظیمی را در دارند می تواند بستر مناسب برای استقلال و خودکفایی ایجاد کنند و این استقلال رشد و شکوفایی اقتصاد را در بر خواهد داشت چرا که عدم خروج ارز برای واردات ضمن ثبات اقتصادی ، بازار مناسب در ایران بوجود خواهد آورد و رفته رفته این اعتماد سازی منجر به یک انقلاب بزرگ صنعتی خواهد شد .

در آخرین کلام باید یادآور شد بعضی از صنایع یا از واحد طرح و توسعه بی بهره هستند یا به یک کپی سازی مفرط بسنده می کنند ، و بسیاری از صنایع بزرگ ما همچنان از تولیدات قبل از قرن بیستم استقبال و حمایت می کنند و لازم به یادآوری نیست در دهکده بزرگ جهانی امروز و عصر صنعت و نوآوری اشتباه محض خواهد بود . ادامه دارد..

محمد محمودیان

عضو هیئت رئیسه مرکز آموزش و پژوهش مجمع متخصصین شهرستان رشت

ویراستار :حمیدرضا رحیم زاده

ادامه مقاله در فصل دوم .........................