• هتل را بهتر بشناسیم

از دیگر نوآوری‌های هتل Statlier می‌توان طرح پشت به پشت بودن حمام و دستشوئی‌ها به‌ خاطر مسائل اقتصادی، ویژگی‌های نظیر گردش آب در هر اتاق، آینه تمام قد، قرار دادن کلید چراق برق در آستانه در ورودی و بالای تخت خواب و تلفن، رادیو‌های توکار و Servidors را نام برد، مورد آخری که تأثیر فراوانی بر مشتریان گذاشت، قفسه‌ای کم عمق و به اندازه پوشاک میهمان بود که در داخل در اتاق خواب به گونه‌ای ساخته می‌شد تا تحویل البسه چرک و دریافت لباس شسته یا اتو کشیده میهمانان، آسان و بدون مزاحمت انجام شود.

تاریخچه پیدایش هتل در ایران

شاید بتوان اولین موسسان مسافرخانه ها را بعضی از خانواده ها دانست .اینان با در اختیار گذاشتن اتاق جهت استراحت و تهیه غذایی مفید و سالم و حتی مکانی برای نگهداری حیوانات و با دریافتی اندک از افراد پذیرایی میکردند که بنام تختخواب و صبحانه بودبررسیها حاکی از آنست که تعدادی زیادی مسافرخانه که اغلب در مسیر راههای عمومی و یا پناهگاهها و استراحتگاه ها ایجاد شده است در روم باستان بوده است که بیشتر مورد توجه مقامات دولتی و شخصیتهای کشوری قرار میگرفت .در آسیا هم این مکانها بر سر مسیر کاروانها بود بطوری که زائرانی که به مناطق زیارتی سفر میکردند از این مکانها برای استراحت وتهیه غذا استفاده میکردند.این نوشتار سعی دارد که سابقه صنعت گردشگری در استان را شناسایی نماید لذا بدین منظور بررسی سوابق جهان و کشور نیز حائز اهمیت است.
شاید در همه کتابهایی که درباره تاریخ و جغرافیای ایران نوشته شده و در همه سفرنامه های جهانگردان از توجه به راه و ساختمانهای پیوسته به آن و همچنین راهداری و پست منظم از روزگاران بسیار کهن سخن رفته باشد و نیز وجود واژه هایی چون ساباط و رباط و برید در زبانهای زنده و مرده جهان که از گویشهای کهن ایرانی گرفته شده مؤید این نظر است که پهناوری سرزمین و دوری شهرها و آبادیهای ایران و کشورهای همسایه، ایرانی را ناچار میکرده است که راههای پاکیزه و امن داشته باشد و منزل به منزل و آبادی به آبادی آسایشگاه بسازد و نیز برای اینکه کاروانها در بیابان راه خود را بیابند برجها و میلهایی برافرازد که از دور مانند برج دریایی رهسپاران را راهنمایی کند .
در میان نام ساختمانهایی که بیرون از شهر و در کنار جاده ها بگوش میخورد نام کهن کربات یا کارباط که با کاروان پیوستگی تمام دارد این واقعیت را میرساند که کاروانهای ایرانی و غیر ایرانی حتی در دشتهای دراز و پهناور بی سروسامان نبوده اند و به آسانی و آسودگی کالا و مسافر را از خاور به باختر و از شمال به جنوب میبرده اند.
هر چند میلهای راهنمایی که در سراسر ایران زمین بخصوص در بیابانها و جنگلها وجود دارند امروزه اغلب تبدیل به آرامگاه شده ولی از نام میل که میتوان آنرا به میان راه تعبیر کرد و نام ویژه آنها چون رادگان یا رایگان، رسکت و لاجیم و یا قدمگاه بخوبی برمی آید که نخست اینگونه بناها برای راهنمایی یا آسودن مسافران ساخته شده ولی پس از آن گاهی تبدیل به آرامگاه بانی خود یا بزرگی که در آن نزدیکی یا در حین سفر درگذشته شده اند.
مثلاً میدانیم قدمگاه نیشابور پیش از آنکه حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) به طوس تشریف فرما شود میل راهنمایی بیش نبوده و شاید در کنار خود ساباط یا رباطی داشته ولی پس از مسافرت آن حضرت و به یاد اجتماع پرشور و عظیمی که از پیروان و دوستاران خاندان پیغمبر(ص) در بیرون آن برپای شده نام قدمگاه یا به اصطلاح امروز بنای یادبود به خود گرفته و به همین مناسبت بعدها در زمان شاهان شیعی ایران گسترش یافته و ایوانها و صفه ها و رباط ها خانهایی برآن افزوده شده است.
کاروانسراهای کنونی ایران اغلب شاه عباسی خوانده میشود و تقریباً برای کاروانسرا علم شده و در قرن چهارم هر کثرت رباطهایی که به همت ابوالحسن ماه برپا شده نام ماهی برای بیشتر رباط ها علم بوده است و متاسفانه اکنون یک رباط آن بنام رباط ماهی در خراسان برای ما بجا مانده است.
گاهی اشخاص نیک اندیش پیدا میشدند که حتی حاضر نبودند نام آنها بر اثر خیرشان بماند. رباط بسیار زیبا در نزدیکی سبزوار هست که بنام قلعه خدابنده مشهور شده و با نظر دقیق به سبک معماری آن بیننده به تردید می افتد که چنین بنایی در زمان خدا بنده معروف الجایتوایلخان شیعی مغول ساخته شده باشد و میتوان پنداشت نکوکاری تنها برای اینکه بنده خوبی برای خدای خود باشد این رباط را ساخته است. در کتب مسالک نام بسیاری از رباط ها و خانها آمده که سازنده اغلب آنها معلوم نیست و فقط با آبادی نزدیک آن نسبت داده شده مانند رباط ساغند، رباط پشت بادام، رباط سپید، خان لنجان…
درباره کاروانسرهای شاه عباسی معروف است که وزیر او برای اینکه شماره آنها مشخص باشد و شماره های درست مانند ده و صد و هزار آسان به زبان می آید دستور میدهد یکی کمتر از هزار یعنی نهصد و نود و نه رباط سازند تا شمارش آنها اندکی درنگ شود و آیندگان ارج این کار بزرگ را بدانند.
تاریخچه واحدهای اقامتی ،پذیرایی در ایران
آثار بدست آمده در تپه های باستانی و دیگر جاهای فلات ایران حاکی از آنست ،رفت و آمد از دیر باز میان اقوام پیش از تاریخ وجود داشته و بر اثر همین تعامل و رفت و آمدها ،خصوصیات فرهنگها از یک تمدن به تمدن دیگر منتقل می شده در دوران حکومت عیلامیان د تاسیساتی برای استراحت و رفاه حال آنان وجود داشته که بعدها بر اثر حملات آشوریان از بین رفته . در بررسیهای دقیق و مستندی که از دوره مادها بعمل آمده بناها و تاسیسات عام المنفعه برای مسافران وجود نداشته .اما در زمان حکومت هخامنشیان و بقدرت رسیدن کوروش کبیر از جمله اقداماتش ،جاده های ارتباطی را که بجا مانده مادها بوده گسترش داده ،ساخت و ساز علی الخصوص تاسیسات عام المنفعه که بنوعی با مسافر در ارتباط بود همانند آب انبار، کاروانسرا،میل راهنما و…رایج گردید.
هرودت تاریخ نویس یونانی در این باره میگوید: داریوش کبیر برای رفاه حال مسافران که از این مسیرها عبور میکردند ایستگاههایی که باید آنرا هسته اولیه واحدهای اقامتی بحساب بیاوریم تاسیس کرد بطوریکه در ۵ کیلومتر ۲ کاروانسرا ایجاد کرد در این کاروانسراها چاپارهای هخامنشی حضور داشتند تا نامه های دیوانی و دولتی را سریع به مقصد برساند.
از اقدامات دولت سلوکیان هم میتوان به گسترش راه ها ،جاده ها و تاسیس بناهایی همچون کاروانسرا اشاره کرد.اشکانیان هم در کنار مسیر جاده ابریشم که از اهمیت بالایی برخوردار بود منزلگاهها وکاروانسراهایی بنا کردند.
در زمان ساسانیان هم علی الخصوص در کنار مسیرهای تجاری تاسیسات عام المنفعه برای رفاه حال مسافران ایجاد گردید که کاروانسرای جنوب فیروزآباد فارس و کاروانسرای دروازه گچ اشاره کرد.
در دوران اوایل بعد از اسلام تمامی این تاسیسات از رونق افتاد و اهمیت و اعتبار خود را از دست داد و به ویرانه مبدل شد شاید بتوان دلیل عمده اش را بی رونقی در کسب و کار و تجارت بود .ساخت و ساز وآبادانی به خاموشی گرایید .گرفتاریهای دولتها ،حملات با نیروهای مهاجم و اغتشاشات داخلی از جمله این عوامل هستند.اما دیری نپایید که در حکومتهای سامانیان ،آل بویه ،آل زیار و غزنویان به تعمیر و مرمت جاده ها و کاروانسراها همت گماردند. در صدرات خواجه نظام الملک در حکومت سلجوقیان در مسیر جاده ها برای آسایش کاروانیان ،کاروانسراهای متعددی بنا شد .از خصوصیات مهم این کاروانسراها و بناها همانند مساجد با پلان چهاردیواری احداث شده اند اطاقها و اصطبل کاملا مجزا و به دور از هم ساخته شده اند .
اما یکی از بدترین و دشوارترین ادوار تاریخ ،حکمرانی مغولان بر ایران بود.در این دوران خرابی،جنگها با دیگر دولتها و کشتار به اوج میرسد تا اینکه هلاکو خان از نوادگان چنگیز بقدرت میرسد و از جمله اقدامات اساسی آن امن کردن راهها بود و در مسیر راه ها یامخانه،مساجد و بناهایی همچون دارالغربا، دارالسیاده دائر کردند تا مسافران و رهگذران سکنا گزینند.همچنین بقاع برخی از مشایخ گشترش یافت که نمونه ایی از مهمانخانه ها بود که میتوان به خانقاه پیربسطام و…اشاره کرد.بدین ترتیب روند ایجاد و ساخت و استفاده از کاروانسراها و مهمانخانه ها در دوره های افشاریه و زندیه ادامه داشت.تا اینکه اولین مهمانپذیرها و هتلها در کشور آغاز گردید که بعضا خارجیها بنیانگذاری یا به سبک آنان بود از سال ۱۲۶۰ تا سال ۱۳۱۵ تحولات جدیدی در در ایجاد هتلها آغاز گردید که از اولین ها میتوان به هتل پایتخت، هتل قرن بیستم اشاره کرد.
تاریخچه هتل های ایران

گراندهتل
همزمان با پیشرفت صنعت در اروپا و بوجود آمدن راه‌آهن و ارتباطات وسیع همچنین توسعه وسایل ارتباطی و بسط و تجارت و بالاخره ظاهر شدن طبقه جدید اجتماعی (بورژوا)، همه و همه علل اصلی بوجود آمدن این فرم جدید هتل گردیدند. گراند هتل‌ها را می‌توان جلوه‌گاه عظمت همه این ارزشهای اجتماعی جدید دانست. این زمان نه تنها بقای خانواده‌های بزرگ، نجبا، شاهزادگان و حکمرانان هنوز مورد احترام بودند. بلکه هدف اصلی جلب طبقه جدید شهری در فضای معماری جدیدی بود که از امکانات مالی وسیعی برخوردار بودند. کمیت و کیفیت احترام در گراند هتل‌ها در رابطه با مقدار سرمایه و اعتبار بانکی اشخاص قرار گرفت.
هتل‌های امروزی

آشنائی با مطالب قبلی و فلسفه مهمانداری آن در گذشته و تحولات این فلسفه در دوره های مختلف و همچنین تأثیر این دگرگونیهای فکری روی این مجموعه معماری، به ما امکان می‌دهد با دید وسیع‌تری هتل‌های جدید را مطالعه نمائیم. آنچه امروز به عنوان یک هدف اصلی در هتل‌های جدید مورد توجه طراحان می‌باشد، موضوع راحتی مهمانان است، یعنی محیطی خلق نمائیم که هرچه بیشتر گرم و شاد و فامیلی باشد و از همان امتیازات و تسهیلات زندگی فامیلی برخوردار باشد. فضاهای فردی یا دسته‌جمعی آن بتواند نیازهای فیزیکی و ادراکی تازه واردین را جوابگو باشد، نه مانند سالنهای مجلل گراند هتل‌ها مربوط به پنجاه سال پیش که فقط جلوه‌گاه یک زندگی پرزرق و برق تشریفاتی بود و تنها می‌توانست در اختیار تعداد معدودی قرار گیرد. امروزه سعی گردیده که این وضع دگرگون شده وکلیه افراد بتوانند بسادگی از این مجموعه استفاده نمایند. در هتل‌های جدید رابطه و تماس بین کارکنان هتل و میهمانان به حداقل خود رسیده است. این موضوع به علت پیشرفت تکنیک، تجهیزات و تأسیسات آن می‌باشد. از طرف دیگر نحوه این برخورد هم با شکل قبلی خود بکلی متفاوت است. آن تشریفات و احترامات و تعارفات ساختگی به تعداد زیادی از میان رفته و روابط صحیح‌تر و انسانی‌تر جانشین آن گردیده است. از طرف دیگر بایستی توجه داشت که عظمت و ابهت گراند هتل‌ها با آن همه ظرافت کاریها و زیبائیهای درونی آن امروزه همگی از بین رفته و فضاهای سالم‌تر و کوچکتر جانشین آن گردیده است. حتی می‌توان گفت از نظر معماری بسیار سردتر و بی‌روحتر از وضع قبلی آن گردیده است، مخصوصاً در حدود سالهای ۱۹۴۰ ـ ۱۹۳۰ مجموعه‌هایی که بعنوان هتل توسط نهضت راسیومالیسم بنا گردیده خشکی و ماشینی بودن آن کاملاً بچشم می‌خورد. در هر صورت فلسفه هتل‌داری، امروزه در جهت از بین بردن روابط خاص و تشریفاتی گراند هتل‌ها می‌باشد. امروزه برای جوابگویی به احتیاجات و امکانات مالی مختلف، مجموعه عظیم و حجیم گراند هتل‌ها را به فضاهای کوچکتر ساختمانی مبدل نموده و در بافت شهری پخش نمایند، تا برای صدور گوناگون زندگی امروزی متناسب باشد. نحوه پخش این مجتمع‌ها در بافت شهری و اطراف آن و یا در امتداد اتوبانها درست شبیه موقعیت اقامتگاههای اولیه (کاروانسراها، قهوه خانه‌ها، مسافرخانه‌ها) میباشد که در بافت‌های قدیمی و یا در کنار جاده‌ها قرار داشته‌اند و در اشکال مختلف هتل‌های امروزی مثلاً از نوع (خانه جوانان) یا پانسیون ارزانترین اقامت می‌باشد و در آن هرکس کارهای مربوط به خودش را شخصاً انجام می‌دهد و یا در زیدانس که بصورت آپارتمانهای کوچک و مجهزی در اختیاز مهمانان قرار میگیرند. همچنین در هتل‌ها یا پناهگاههای کوهستانی، در همه آنها سعی در بوجود آمدن رابطه‌ای انسانی‌تر بین افراد و همچنین با فضای معماری باشد. بطوری که گرمی زندگی فامیلی با برخورداری از حداکثر آزادی وجود داشته باشد. ارزش این خصوصیت فضای معماری وقتی مشخص می‌شود که امروزه به مدت اقامت متوسط افراد در این نوع اقامتگاهها توجه نمائیم. بسیاری از مردم به علت اشتغالات خاص و یا به علت راحتی سرویسهای هتل ترجیح می‌دهند در یکی از انواع آن زندگی کنند. بنابراین هیچ‌کس مایل نیست در جایی زندگی نماید که عاری از روح و شادی می‌باشد. نیاز به یک زندگی خصوصی با گرمی و حرارت فامیلی و برخورداری از یک رابطه انسانی از خواستگاههای کسانی است که در این محلها زندگی مینمایند. بصورت ایده‌آل در طرح یک هتل باید در نظر گرفت که این فضا بایستی میهمان را از شلوغی و ناراحتی‌های زندگی ماشینی شهری نجات دهد و از هر جهت آرام‌بخش باشد.
تاریخچه هتل در ایران معاصر

در سال ۱۳۰۶ خورشیدی توسط یک مهاجر روسی به نام خاچیک مادیکیانس کافه‌ای بنام نادری در خیابان نادری تهران دایر شد و این شخص برای اولین بار در تهران بکار شیرین‌پزی پرداخت و چندی بعد در جوار کافه نادری، هتلی به همان نـام تأسیس کرد. برای نخستین‌بار در تهران در رستوران این هتل بود که غذاهای فرهنگی نظیر بیفتک و بیف ‌استروگانف و غیره به ایرانیان معرفی شد. همچنین کافه گلاسه، بستنی فرنگی، انواع قهوه‌های ترک و فرانسه و انواع نانهای قالبی برای اولین بار به وسیله مؤسس این هتل در اختیار علاقه‌مندان گذاشته شد. در جوار تأسیس هتل، رستوران‌های متعددی نیز در تهران، رشت، بندر انزلی، بابلسر و دیگر شهرهای ایران به وسیله ایرانیان و خارجیان دائر گردید و تعداد آنها در هنگام جنگ جهانی دوم و ورود افسران و سربازان متفقین افزایش قابل توجهی یافت. با خاتمه جنگ و خروج افسران و سربازان خارجی بسیاری از این رستورانها تعطیل شد. از کافه‌های مشهور تهران آن زمان کافه‌های کانتینانتال و لقانطه بود. کافه کانتینانتال در خیابان اسلامبول قرار داشت و کافه لقانطه در میدان بهارستان در عمارت نظامیه دایر شده بود. این عمارت از بناهای باشکوه دوره ناصر‌الدین شاه قاجار بود. عمارت نظامیه دارای تالار بزرگ و بسیار زیبایی بود که در هر چهار طرف آن پرده‌های نقاشی به چشم می‌خورد. در این تابلوها مناظر جالبی از سلام محمدشاه قاجار دیده می‌شد و چهره رجال سرشناس آن زمان در این تابلو تصویر شده بود. در قدیمیترین واحدهای اقامتی و پذیرائی تهران که امروز فقط نامی از آن باقی مانده است می‌توان مهمانخانه مدرن گراند هتل را نام برد. گراند هتل از مجلل‌ترین و معروفترین هتل‌های نیم قرن پیش تهران بود. این هتل در خیابان لاله‌زار کمی بالاتر از کوچه ملی قرار داشت و در سالهای پیش هر وقت میهمان سرشناسی از خارج به تهران می‌رسید تنها محلی که برای اقامت او در نظر گرفته می‌شد گراند هتل بود. گراند هتل سالن بزرگی نیز داشت که هنرمندان آن روز ایران در آن به اجرای برنامه می‌پرداختند و به تدریج که هتل‌های دیگر در تهران ساخته شد این هتل از رونق افتاد. کافه و رستورانهای آن روز در حقیقت محل تجمع اعیان و اشراف آن زمان بود و رفتن به کافه و رستوران خود یک نوع تشخص محسوب می‌گردید.
از کاروانسراهای بین راه که اولین مدل هتل در ایران بودند که بگذریم گراند هتل تقریبا اولین هتل مدرن ایران است که استانداردهای اروپایی در پذیرایی را رعایت می کرد. ین هتل با آن که امروز اثر چندانی از آن باقی نمانده است اما به همت علی حاتمی در ذهن بسیاری از ایرانیان حضوری خاطره انگیز دارد.

قدمت هتل و مسافرخانه در ایران به اواخر دوره قاجاریه باز می‌گردد. قبل از این هتل اتباع خارجی که به ایران سفر می‌کردند، جهت اقامت به سفارت‌خانه‌های کشور متبوع خود می‌رفتند یا به بعضی از خانه‌های شمال تهران که به پانسیون تبدیل شده بودند مراجعه می‌کردند.

تاریخچه

گراند هتل را می‌توان از آثار معماری اواخر دوره قاجاریه و قدیمی‌ترین هتل ایران به حساب آورد. گراند هتل بدست یک مهاجر قفقازی به نام باقر خان به مساحت ۱۳۰۰ متر مربع در خیابان لاله‌زار جنوبی ساخته شد. الگوی پذیرایی در این هتل، از روش پذیرایی در هتل‌های اروپایی الهام گرفته شده بود.

بازسازی گراند هتل توسط علی حاتمی

علی حاتمی برای ساخت سریال هزار دستان با همکاری ولی الله خاکدان و جانی کورنتا مدل خیابان لاله زار را ساخت اما مدل گراند هتل آنقدر واقعی بود که به عنوان رستوران بعدها مورد استفاده قرار گرفت.

علی حاتمی در بازسازی این هتل و اماکن دیگر از عکسها و خاطرات افراد مدد جست و بسیار سعی کرد به اصل وفادار بماند.

وضعیت امروزی

هتل تا پایان دوره رضا شاه اعتبار خود را حفظ کرد، تا نیمه های دوره محمدرضاشاه به کار خود ادامه داد و بعد از آن از رونقش کاسته و تعطیل شد. امروز این عمارت تاریخی در قبضه فروشندگان لوازم الکتریکی است که چند سالی است جانشین نام خیاطان و تریکوبافان در این ساختمان شده‌اند. آجرکاری های ظریف هتل یکسر زیر سیمان رفته و بالکن‌هایش از لوازم برق ساختمان انباشته شده است.

فروشندگان میان کف و سقف بلند اتاق‌ها، تاق زده و مغازه را دوبلکس کرده‌اند. دیوارهای رو به راهرو را نیز برداشته‌اند و درهای قدی شیشه‌ای گذاشته‌اند. حیاط داخلی گراند هتل که یک زمان برای خودش باغچه مصفایی بود، اینک بارانداز کالاست.